Στη Γερμανία απαγορεύεται να τσαλακώσεις ή να σημειώσεις πάνω στα δωρεάν βιβλία, πληρώνεις πρόστιμο, και στη Γαλλία η χάραξη των θρανίων επιφέρει μέχρι ετήσια αποβολή. Προτεστάντες και καθολικοί, ναζιστές και αποικιοκράτες, θα πείτε, σύμφωνοι, αλλά εμείς είμαστε που τους ζητάμε δανεικά, όχι αυτοί από εμάς.
Η άλλη είναι ότι επιτρέποντας, ως κοινωνία πλέον και όχι ως διακομματικό σύστημα που ωφελείται μακροπρόθεσμα από τις πυρπολήσεις βιβλίων, αυτήν τη συμπεριφορά, εκπαιδεύουμε εμμέσως τους ανύποπτους εφήβους μας στον ολοκληρωτισμό και μάλιστα σε μία από τις πιο αποτρόπαιες εκφράσεις του: Γιατί βιβλία καίνε δημοσίως, όπως οι μαθητές μας, μόνο τα απολυταρχικά, φασιστικά καθεστώτα, κυρίως όταν βρίσκονται στον κολοφώνα της δύναμής τους ή μόλις έχουν καταλάβει την εξουσία. Οι ανατριχιαστικές φωτογραφίες με ναζί να καίνε βιβλία στους δρόμους της Γερμανίας επαναλαμβάνονται κάθε Ιούνιο έξω από όλα τα σχολεία της Ελλάδας επί δεκαετίες, χωρίς να αντιδρά κανείς μας, ούτε καν οι κατ' επάγγελμα αντιναζιστές. Το άλμα στο παρελθόν γίνεται σε πραγματικό χρόνο και χώρο και όχι επί χάρτου - όχι ως μίμηση αλλά ως πρωτογενής πράξη, και συνοδεύει τους πυρπολητές σ' όλη τη ζωή τους. Νομοτελειακώς αρκετοί ξεφεύγουν από την επιδημία του υποδόριου ολοκληρωτισμού, αλλά -όπως αποδεικνύεται- δεν αρκούν ούτε το ποσοστό ούτε η εξαίρεσή τους για να καλύψουν το κενό των υπολοίπων.
Ποια εξέλιξη της κοινωνίας να περιμένουμε λοιπόν όταν οι μαθητές μας ρίχνουν, υπό την αδιαφορία μας, τα βιβλία στη φωτιά; Ποιοι θα διαβάζουν αλλά και τι θα καταλαβαίνουν, ποιοι θα πάνε στις βιβλιοθήκες και στα βιβλιοπωλεία, που εσχάτως γίνονται στόχος «διαδηλωτών», πρώτη φορά από τη Μεταπολίτευση, απόδειξη της επικίνδυνης κατάπτωσής μας; Για ποιο σεβασμό στη γνώση και στην ευδαιμονία της γνώσης να μιλάμε, για τι σεβασμό στον δημόσιο χώρο, στο σχολείο, στους δασκάλους τους; Για ποια κατανόηση ότι η μόρφωση είναι το μοναδικό αντίδοτο στη φτώχεια και την εξάρτηση, για ποια συνειδητοποίηση της διαδοχής που συνιστά η ανθρώπινη Ιστορία να κάνουμε λόγο, όταν επιπλέον εκπαιδεύουμε τα παιδιά να μη σέβονται το μέλλον, δηλαδή τους επόμενους, τα μικρότερα αδέλφια τους, γιατί αυτά είναι που θα καθήσουν στα στραπατσαρισμένα καθίσματα ή δεν θα έχουν θρανία. Η αίσθηση της κοινότητας, το «εμείς», λοιδορείται, πυρπολείται, μπουγελώνεται, τόσο στο πραγματικό πεδίο όσο και στο συμβολικό, και στη θέση της αναδύεται το πιο απεχθές, αντικοινωνικό, αντιδημοκρατικό «εγώ», η πιο καθαρόαιμη μορφή ιδιωτείας, αθλιότητας και ολοκληρωτισμού.
Το «έχω το δικαίωμα να καίω τα βιβλία που μου χαρίζει το σχολείο για να μάθω» μετεξελίσσεται αργότερα σε «έχω το δικαίωμα να κλέβω την εφορία και τους συμπολίτες μου, να χτίζω αυθαίρετα, να παρκάρω στο πεζοδρόμιο, να κάνω ό,τι θέλω και ό,τι εξυπηρετεί το συμφέρον μου». Τους μαθαίνουμε ότι το «έχω δικαίωμα» ισοδυναμεί με το «δεν έχω καμία υποχρέωση, έχουν οι άλλοι απέναντί μου». Αν συνυπολογίσουμε ότι τα βιβλία τυπώνονται με λεφτά των γονέων των μαθητών, «καίω τα βιβλία» σημαίνει «καίω ό,τι με συνδέει με το πρόσφατο και απώτερο ή απώτατο παρελθόν, καίω την προσωπική μου ιστορία και την Ιστορία της πατρίδας μου, καίω τους γονείς και τους παπούδες μου, δεν έχω αναφορές, άρα δεν έχω μέλλον, επομένως ας καταστρέψω όσο περισσότερο μπορώ το παρόν, αυτή είναι η φυσιολογική αντανακλαστική αντίδραση. Και αφού κανένας δεν είναι μόνος του, δεν ζει εκτός κοινωνίας εννοώ, η κοινωνία είναι που υφίσταται τους κλυδωνισμούς αυτούς και καταρρέει.
Πρόκειται για τη θλιβερότερη παράμετρο της Μεταπολίτευσης, την πρωταρχική αιτία για όσα δεινά ακολούθησαν, την αληθινή συντριβή του κοινωνικού κυττάρου και της ανάπτυξης, τόσο της προσωπικής όσο και της συνολικής, του ατόμου και της χώρας. Οι σοβαρές οικονομικές συνέπεις των πυρπολήσεων έπονται: Πόσα εκατομμύρια ευρώ και δραχμές έχει ξοδέψει το άρχον διακομματικό σύστημα, κατ' ευφημισμόν «πολιτεία», για να τυπώνει βιβλία που επιτρέπει, αν δεν ωθεί, τους μαθητές να καίνε ή να καταστρέφουν; Πώς κανείς τόσα χρόνια δεν σκέφτηκε κάτι τόσο απλό, όσο το να επιστρέφουν τα βιβλία μετά τη λήξη του έτους, και να τα αντικαθιστούν οι ίδιοι, με έξοδά τους, αν τα έχουν καταστρέψει; Ωστόσο, τα οικονομικά οφέλη είναι στην ουσία μηδαμινά, μπροστά στην παιδεία της υπευθυνότητας και του σεβασμού, στη σφυρηλάτηση της συναίσθησης ότι όλοι ανήκουμε στην ίδια κοινωνία και υπερασπιζόμαστε τον δημόσιο χώρο και ό,τι ανήκει σε όλους, όπως τα σχολεία, τα πανεπιστήμια (τα πρώτα ανεγέρθησαν με δωρεές πολιτών: αποδήμων και ελλαδιτών ευεργετών) και ο εξοπλισμός τους. Στη σφυρηλάτηση της επίγνωσης ότι ακολουθούν άλλοι μετά από εμάς και πρέπει να τους παραδώσουμε ακέραιο, αν όχι καλύτερο, ό,τι παρέδωσαν σ' εμάς οι προηγούμενοι.
Οι δανειστές μας, που δεν φοβούνται τέτοιες κοινοτοπίες, είναι πολύ πιο άτεγκτοι, το γεγονός όμως ότι η τρόικα δεν έχει θέσει το εν λόγω ζήτημα δείχνει τις αληθινές προθέσεις τους: γενική αμορφωσιά. Στη Γερμανία απαγορεύεται να τσαλακώσεις ή να σημειώσεις πάνω στα δωρεάν βιβλία, πληρώνεις πρόστιμο, και στη Γαλλία η χάραξη των θρανίων επιφέρει μέχρι ετήσια αποβολή. Προτεστάντες και καθολικοί, ναζιστές και αποικιοκράτες, θα πείτε, σύμφωνοι, αλλά εμείς είμαστε που τους ζητάμε δανεικά, όχι αυτοί από εμάς. Εμείς δεν ζητάμε ούτε όσα μας χρωστάνε οι Γερμανοί, δεν αντιδράμε όταν μας βρίζουν και αγοράζουμε πειθήνια τα όπλα τους, σ' έναν ιλιγγιώδη και παγκοσμίως σπάνιο παροξυσμό ιδιωτείας.
Οσοι είδαν τις ταινίες: «Το κύμα», με θέμα την εκπαίδευση ως προθάλαμο του φασισμού, και «Ανάμεσα στους τοίχους», με θέμα το γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα και την ενσωμάτωση των μεταναστών μαθητών, θα θυμηθούν τη διαφορά μεταξύ παιδείας και εκπαίδευσης. Ο πρόσφατος εξευτελισμός, με τις φωτοτυπίες και τα dvd, είναι καλή ευκαιρία για να δούμε πέρα από τον ορίζοντα της ημέρας και να ξαναγαπήσουμε τα βιβλία ως αυτό που πραγματικά είναι: το πιο ιερό και σημαντικό επίτευγμα του ανθρώπου, η βάση της εξέλιξης, της προόδου, της Δημοκρατίας και της Ελευθερίας του, γι' αυτό και πάντα τα βιβλία θέτουν πρώτα στο στόχαστρο όλα τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, από τον Κωνσταντίνο μέχρι τον Χίτλερ και τη χούντα και από το Βατικανό μέχρι την Κρούπσκαγια Λένιν και τον κατάλογο απαγορευμένων βιβλίων που είχε συντάξει. Για να φανεί πόσο βαθιά φτάνουν οι ρίζες και πόσο ανεξέλεγκτος είναι ο ψυχικός αποπροσανατολισμός και αντίκτυπος από την πυρπόληση βιβλίων, παραθέτω αντίστοιχες διαταγές των αυτοκρατόρων αγίων Κωνσταντίνου και Θεοδοσίου Β' κατά του φιλόσοφου Πορφύριου:
«Αφού ο Αρειος μιμήθηκε τους πανούργους και τους ασεβείς, είναι δίκαιο να υποστεί και την ίδια ταπείνωση. Οπως ο Πορφύριος, ο εχθρός της θεοσέβειας, που συνέγραψε αρκετά παράνομα συγγράμματα κατά της θρησκείας μας, ανταμείφθηκε με τέτοιο άξιο μισθό, ώστε να αποκτήσει επονείδιστο όνομα στη διάρκεια των αιώνων, να κηλιδωθεί διά παντός με την πιο άθλια φήμη και να αφανισθούν τα ασεβή του συγγράμματα, έτσι και τώρα ο Αρειος (....) οπουδήποτε βρεθεί οποιοδήποτε σύγγραμμά του να παραδίδεται στις φλόγες, όχι μόνο για να εξαφανισθεί από προσώπου γης η φαύλη διδασκαλία του, αλλά και να μη μείνει κανένα απολύτως ίχνος αυτής. Διακηρύσσω και διατάζω: Ο θάνατος θα είναι η ποινή όποιου συλληφθεί να έχει κρύψει κάποιο σύγγραμμα του Αρείου και να μην το έχει ρίξει κατ' ευθείαν στην φωτιά να το κάψει. Αμέσως μόλις συλληφθεί να τού κόβουν το κεφάλι. Ο Θεός να σας φυλάει» (332 μ.Χ., Σωκράτους εκκλησιαστική ιστορία, 1.9).
«Διατάζουμε να παραδίδονται στη φωτιά όλα τα βιβλία που έγραψε ο Πορφύριος, ωθούμενος από την προσωπική του μανία κατά της ευλαβούς θρησκείας των χριστιανών, στην κατοχή όποιου και αν ευρίσκονται. Ολα τα βιβλία που προκαλούν την οργή του Θεού και φθείρουν τις ψυχές, θέλουμε να μη φτάνουν ούτε καν στα αυτιά των ανθρώπων» (448 μ.Χ., Ιουστινιάνειος κώδικας Ι. 1. 3).
Στον αντίποδα: «Τα όπλα μας είναι τα βιβλία μας. Με αυτά διδάσκουμε, διδασκόμαστε, παίζουμε, δημιουργούμε και ερωτευόμαστε. Και με αυτά αγωνιζόμαστε», ανέφερε η προκήρυξη Βρετανών πανεπιστημιακών και φοιτητών στις πρόσφατες διαδηλώσεις, στην δε Ιταλία οι φοιτητές αντιμετώπιζαν την αστυνομία φτιάχνοντας πανό-ασπίδες με εξώφυλλα βιβλίων. Θερμή, θερμότατη παράκληση, λοιπόν:
Μην καίτε τα βιβλία.
Του Αλέξανδρου Ασωνίτη, Ελευθεροτυπία
