Του Πωλ Κρούγκμαν, ΝΕΑ, 20.12.11
Σκεφτείτε την ακόλουθη εικόνα: Η πρόσφατη ανάπτυξη βασίστηκε στην τεράστια άνθηση του τομέα των κατασκευών που προκλήθηκε από την άνοδο στις τιμές των ακινήτων και παρουσίασε όλα τα κλασικά συμπτώματα μιας φούσκας. Υπήρξε ταχεία ανάπτυξη του τομέα των δανείων, με μεγάλο μέρος της ανάπτυξης αυτής να σημειώνεται όχι μέσω του παραδοσιακού τραπεζικού συστήματος αλλά κυρίως μέσω ενός σκιώδους τραπεζικού τομέα χωρίς κανέναν έλεγχο, ο οποίος δεν υπόκειται ούτε στην επιθεώρηση του κράτους ούτε υποστηρίζεται από κυβερνητικές εγγυήσεις. Τώρα η φούσκα σκάει και υπάρχουν πραγματικοί λόγοι να φοβόμαστε δημοσιονομική και οικονομική κρίση.
Περιγράφω την Ιαπωνία στα τέλη της δεκαετίας του 1980; Ή μήπως περιγράφω την Αμερική του 2007; Θα μπορούσα. Ομως τώρα μιλάω για την Κίνα, που αναδύεται ως άλλο ένα επικίνδυνο σημείο στην παγκόσμια οικονομία την ώρα που πραγματικά δεν χρειαζόμαστε κάτι τέτοιο.
Μέχρι τώρα διστακτικά προσπαθούσα να αξιολογήσω την κινέζικη περίπτωση, εν μέρει επειδή είναι τόσο δύσκολο να γνωρίζει κάποιος τι συμβαίνει εκεί πέρα. Είναι προτιμότερο να βλέπει όλες τις οικονομικές στατιστικές ως μια ιδιαίτερα βαρετή μορφή επιστημονικής φαντασίας, όμως τα κινέζικα νούμερα είναι ακόμα πιο φανταστικά από τα υπόλοιπα. Θα στρεφόμουν στους κινέζους ειδικούς για να με βοηθήσουν, αλλά δεν υπάρχουν ούτε καν δύο που να συμφωνούν.
Ομως ακόμα και τα επίσημα στοιχεία είναι ανησυχητικά - και πρόσφατα νέα αποδεικνύονται αρκούντως δραματικά ώστε να σημάνει συναγερμός.
Το πιο εντυπωσιακό για την οικονομία της Κίνας την τελευταία δεκαετία ήταν η κατανάλωση των νοικοκυριών, η οποία παρ' ότι μεγάλωνε δεν έφθασε τη συνολική ανάπτυξη. Αυτή τη στιγμή οι καταναλωτικές δαπάνες αντιστοιχούν μόλις στο 35% του ΑΕΠ, δηλαδή σχεδόν το μισό του ποσοστού στις ΗΠΑ. Ποιος αγοράζει λοιπόν τα αγαθά και τις υπηρεσίες που παράγει η Κίνα; Κατά ένα μέρος εμείς: καθώς το μερίδιο των καταναλωτών στην οικονομία μειώνεται, η Κίνα όλο και περισσότερο βασίζεται στο εμπορικό της πλεόνασμα για να κρατήσεις τις βιομηχανίες ανοιχτές. Ομως ακόμα πιο σημαντικό για την Κίνα είναι οι δαπάνες με στόχο τις επενδύσεις, που έφθασαν σχεδόν το μισό του ΑΕΠ.
Η προφανής ερώτηση είναι, με την καταναλωτική ζήτηση σχετικά αδύναμη, τι υποκίνησε όλες αυτές τις επενδύσεις; Και η απάντηση, σε μεγάλο βαθμό, είναι ότι εξαρτώνται από μια όλο και μεγαλύτερη φούσκα στον τομέα των ακινήτων. Οι επενδύσεις στα ακίνητα διπλασιάσθηκαν ως ποσοστό του ΑΕΠ από το 2000.
Γνωρίζουμε σίγουρα ότι τα ακίνητα ήταν μια φούσκα; Είδαμε όλα τα σημάδια: όχι απλά την άνοδο των τιμών αλλά και το είδος του κερδοσκοπικού πυρετού που ζήσαμε στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη.
Και υπήρχε και ένα άλλο παράλληλο με την αμερικανική εμπειρία: καθώς τα δάνεια αυξήθηκαν, τα περισσότερα προήλθαν όχι από τράπεζες αλλά από ένα ανεξέλεγκτο και απροστάτευτο σκιώδες τραπεζικό σύστημα, το οποίο στην Κίνα λειτουργεί μέσω «υπόγειων τραπεζών» και ενεχυροδανειστηρίων. Κι όμως τελικά οι επιπτώσεις ήταν ίδιες: στην Κίνα όπως και στην Αμερική μερικά χρόνια νωρίτερα, το δημοσιονομικό σύστημα ίσως αποδειχθεί πολύ πιο ευάλωτο από τα στοιχεία που αποκαλύπτει το κλασικό τραπεζικό σύστημα.
Τώρα η φούσκα σκάει μπροστά στα μάτια μας. Πόσο κίνδυνο κρύβει για την κινέζικη οικονομία αλλά και την παγκόσμια;
Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε, ότι η Κίνα είναι ισχυρή και οι έξυπνοι ηγέτες της θα κάνουν ό,τι είναι αναγκαίο προκειμένου να αντιμετωπίσουν τη δυσχερή κατάσταση. Συχνά μάλιστα, χωρίς να το λένε ξεκάθαρα, υπονοούν ότι η Κίνα μπορεί να κάνει όσα χρειάζονται επειδή δεν έχει να ανησυχήσει για δημοκρατικές διαδικασίες. Εχει όμως εκτεταμένη διαφθορά, που σημαίνει πως όσα συμβαίνουν σε τοπικό επίπεδο μπορεί να έχουν ελάχιστα κοινά με τις διαταγές που προέρχονται από το Πεκίνο. Ομως ούτως ή άλλως οι δηλώσεις κινέζων αξιωματούχων για την οικονομική πολιτική δεν μου ακούγονται καθησυχαστικές.
Για μένα, πάντως, όλα αυτά ηχούν σαν κάποιες διάσημες τελευταίες φράσεις. Στο κάτω κάτω θυμάμαι πολύ καλά να δέχομαι παρόμοιες διαβεβαιώσεις για την Ιαπωνία στη δεκαετία του 1980, όπου λαμπροί τεχνοκράτες στο υπουργείο Οικονομικών υποτίθεται ότι είχαν τα πάντα υπό έλεγχο. Και αργότερα, υπήρχαν διαβεβαιώσεις ότι η Αμερική ποτέ, μα ποτέ δεν θα επαναλάμβανε τα λάθη που οδήγησαν στη χαμένη δεκαετία της Ιαπωνίας - ενώ στην πραγματικότητα τα πάμε χειρότερα από ό,τι τότε η Ιαπωνία.
Ελπίζω ότι χτυπάω τον κώδωνα του κινδύνου ασκόπως. Ομως είναι αδύνατον να μην ανησυχώ: η ιστορία της Κίνας μοιάζει πολύ με όλες τις καταρρεύσεις που ήδη είδαμε αλλού. Και η παγκόσμια οικονομία που ήδη υποφέρει από το χάλι της Ευρώπης πραγματικά δεν χρειάζεται ένα νέο επίκεντρο κρίσης.
